Mogen pensioenfondsen beleggen in bedrijven die arbeids- en vakbondsrechten aan de laars lappen?
Duurzaam en verantwoord beleggen is een belangrijk thema. Ook bij pensioenfondsen. Daarom heeft het grootste pensioenfonds van Nederland, ABP, wapen- en tabaksproducenten op een uitsluitingslijst geplaatst, d.w.z. dat ABP niet in deze bedrijven belegt. En misschien komen oliebedrijven als Shell binnenkort ook op die lijst. De vraag die rijst of pensioenfondsen, waarin vakbonden meebesturen, beleggen in bedrijven die vakbondsrechten aan de laars lappen? En zo ja, moeten die bedrijven dan ook niet op de uitsluitingslijst worden geplaatst? Vakbondsrechten vormen immers een universeel mensenrecht, als ik FNV-voorzitter Tuur Elzinga goed heb begrepen.
Amazon op de uitsluitingslijst?
In de VS worden vakbondsrechten met de voeten getreden en zijn bedrijven zeer actief in het onderdrukken van vakbonden, het zogeheten union busting. Bekende namen die dan opduiken zijn Amazon en Starbucks, bedrijven waar de twee grootste pensioenfondsen ABP en PFZW in beleggen (N.B. Recent verscheen een belangrijk rapport over de veel te grote markmacht van Amazon). CEO’s kunnen zelfs rekenen op een hogere beloning als ze weten te voorkomen dat hun bedrijf aan een vakbond wordt gelieerd (referentie).
De VS verdient sowieso bijzondere aandacht en wel om de volgende redenen. Ten eerste beleggen onze pensioenfondsen veel in dat land (zie bijv. APB). Ten tweede is de VS het Mekka van het aandeelhouderskapitalisme, een economisch systeem dat zich voornamelijk richt op de belangen van de aandeelhouders. Dit laatste blijkt wel uit de cijfers die duidelijk maken dat de waardestijging van aandelen van $ 34 biljoen, die het Amerikaanse bedrijfsleven in de periode 1989-2017 creëerde, voor 44% zijn oorzaak vindt in de besparing op arbeidskosten. Het moge duidelijk zijn dat er een verband is tussen aandeelhouderskapitalisme en ‘union busting’. Voorts is het klip en klaar dat het beleggen door pensioenfondsen in bedrijven die vakbonden onderdrukken, in strijd is met de doelstelling om duurzaam en verantwoord te beleggen. Een andere prangende vraag die zich opdringt is hoe het zit met de internationale solidariteit tussen vakbonden. Is het niet vreemd dat het pensioen van Nederlandse werknemers afhangt van economische uitbuiting van werknemers in het buitenland?
Internationale solidariteit vakbonden
Omdat bedrijven internationaal opereren is internationale solidariteit tussen vakbonden van oudsher een kernpunt in de vakbondstraditie. Solidariteit is hier niet een vaag begrip maar behelst harde wederzijdse belangenbehartiging tussen werknemers en vakbonden in verschillende landen. Je helpt je collega’s in het buitenland die het slachtoffer dreigen te worden van economische uitbuiting en kan op hun hulp rekenen als je zelf de pineut bent. FNV Havens legt het in dit filmpje kort uit.
We kunnen vaststellen – en dat is een open deur – dat het beleggen in ‘union busting companies’, door Nederlandse pensioenfondsen waar vakbonden meebesturen, in strijd is met de solidariteitsgedachte. Deze schimmige rol van vakbonden in ons pensioenstelsel is de reden dat Franse vakbonden Nederlandse vakbonden beschimpen en uitlachen. Opmerkelijk is ook dat Franse vakbonden dit jaar het Parijse kantoor van het vijandig geachte Blackrock bestormden terwijl het tussen Nederlandse vakbonden – in de hoedanigheid van pensioenfondsbestuurder – en partijen als Blackrock juist dikke mik is. Misschien is het een idee als Franse en Nederlandse vakbonden eens met elkaar gaan praten over hun verschil in pensioeninzicht?
Het nieuwe pensioenstelsel
Op 1 juli van dit jaar is de Wet toekomst pensioenen (WTP) in werking getreden. Het gevolg van deze wet is dat alle deelnemers van pensioenfondsen een individuele pensioenspaarrekening (‘pensioen potje’) krijgen waarop het pensioenfonds rendementen zal bijschrijven. FNV-voorzitter Tuur Elzinga is de bedenker van het WTP-plan, samen met werkgevers en deskundige kroonleden binnen de SER. De pensioenindustrie heeft veel lof voor de constructieve rol die hij heeft gespeeld bij de oplossing van de dekkingsgraden problematiek.
De vraag is echter of de pensioen individualisering vanuit een vakbondsperspectief nou wel zo’n goed idee is. Je maakt van werknemers financieel kapitalisten voor wie het behalen van een zo’n hoog mogelijk financieel rendement – o.a. te verkrijgen door economische uitbuiting – de vader van de gedachte zal worden. Een gedachtewereld waarin geen plaats is voor het lidmaatschap van een vakbond, laat staan voor noties als internationale solidariteit. In het licht van een meer dan 150 jaar oude vakbondstraditie is Tuur Elzinga’s keuze voor een individualistisch pensioenstelsel opvallend te noemen. Het is daarom maar de vraag of hij als held de vakbondsgeschiedenis zal ingaan.
Ten slotte
Het beleggen in bedrijven die vakbondsrechten aan de laars lappen is om meerdere redenen uit den boze. Een groot onderzoek naar de beleggingen van pensioenfondsen is daarom noodzakelijk zodat vast komt te staan welke onverantwoorde en niet duurzame beleggingen pensioenfondsen kunnen afstoten. Het ligt in de rede dat vakbond pensioenfondsbestuurders hier het voortouw nemen.